Oerknal: plof of flop?

Gisteravond mocht Nederland zomaar op primetime genieten van een televisiepresentatie van Robbert Dijkgraaf, scheidend voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen.

Onderwerp was de geschiedenis van het heelal, in de studio verbeeld als veertien uit de kluiten gewassen boekdelen van een encyclopedie die stuk voor stuk een kleine miljard jaar voorstelden. Pas bij de punt achter de àllerlaatste zin in het allerlaatste deel komt de moderne mens tevoorschijn, zo legde Dijkgraaf uit.

Het was een mooie metafoor. Bijna net zo mooi als die van Govert Schilling, die de leeftijd van het heelal ooit vergeleek met een kerktoren. "Haal een vijltje over de kam van de haan, en de mens is weg." Het is een gedachte die tot nederigheid stemt.

Op bladzijde één van de encyclopedie van het heelal, zo vervolgde Robbert Dijkgraaf zijn college voor televisiekijkend Nederland, was er de oerknal. Hij vertelde dat de natuurkunde er momenteel vanuit gaat dat het heelal 13,7 miljard oud is. Dat roept een hoop filosofische vragen op. Niet alleen bij mij, maar bij heel veel mensen. Want wat er dan vóor de oerknal en wie stak het lontje aan?

Erik Verlinde

Uitgerekend een studievriend van Robbert Dijkgraaf, de Nederlandse fysicus Erik Verlinde, weet het helemaal nog niet zo zeker van die oerknal. En dat is zachtjes uitgedrukt. Verlinde is, net als Dijkgraaf, niet de eerste de beste in wetenschapsland. Vorig jaar september ontving hij de Spinozapremie (zeg maar de Nederlandse versie van de Nobelprijs) voor zijn onderzoek naar de zwaartekracht.

Wie dacht dat Newton en Einstein de zwaartekracht al helemaal hadden uitgelegd heeft het bij het verkeerde eind. Volgens theoretisch fysicus Verlinde heeft Newton de zwaartekracht weliswaar beschreven - en heeft Einstein de theorie naderhand uitgebreid met zijn idee van een gekromde ruimte - maar maar heeft niemand eigenlijk ooit gesnapt waar die kracht nu precies vandáán komt.

De maan wordt volgens Newton door de Wet van de zwaartekracht in zijn baan gehouden, er zit geen enkel elastiekje of touwtje aan. Maar in de ruimte is er alleen vacuüm, hoe vindt die aantrekking van massa's - zwaartekracht dus - nu precies plaats?

Volgens Verlinde, die zich lang heeft beziggehouden met ingewikkelde zaken als de snaartheorie, zweeft er 'informatie' in die schijnbaar lege ruimte. Een onzichtbare boekhouding van Moeder Natuur. Hij illustreert zijn theorie graag met een denkbeeldige bol die zich om deeltjes zou bevinden. Op die bol (zie foto) bevindt zich informatie in de vorm van nullen en enen. Zodra er objecten met massa in de buurt komen verschuift deze informatie. En kijk, op dat moment komt de zwaartekracht tevoorschijn.

Oerknaltheorie onlogisch

Terug naar de oerknaltheorie. Verlinde gelooft er niets van. Al jaren niet meer. "Er was eerst niets en dat ontplofte? Ik vind dat onlogisch. Het idee van de oerknal zal uiteindelijk vervangen worden door een andere beschrijving. Er zit in die ruimte veel informatie die wij niet zien. Bij de ontwikkeling van de oerknaltheorie is helemaal geen rekening gehouden met deze informatie. Dan líjkt het of er niets was, waaruit het heelal ontstond, maar dat ís helemaal niet zo. Ik heb grote moeite met het feit dat alles wat wij nu zien, al het ingewikkelde wat er gebeurt, ook onze eigen gedachten, dat zoiets allemaal ontstond uit een heel klein stukje ruimte dat steeds groter wordt.”

Een man naar mijn hart. Volgens Verlinde is het wetenschappelijk niet vol te houden dat het hele universum ontstond uit het niets: “Het begrip van ruimte en tijd zijn dingen die wij zelf als mens hebben ingevoerd om wat wij om ons heen zien, te kunnen beschrijven. Maar de wereld zit veel ingewikkelder in elkaar dan wij nu met ons eigen taalgebruik zouden kunnen begrijpen. De taal en de wiskunde die erbij hoort moeten wij nog ontwikkelen."

Ik hoop dat Verlinde het wetenschappelijk gelijk aan zijn kant gaat krijgen. Want als je het geheim van de zwaartekracht eenmaal hebt ontrafeld, dan moet je hem ook uit kunnen schakelen. Toch? De eerste technische toepassing heb ik al verzonnen: een gewichtloosheidsbed. Onbekommerd zweven tussen hemel en aarde. Auping Auronde, lakens en kussens zijn overbodige attributen geworden, een dichtgeritst slaapzakje volstaat.

Héérlijk!

Tina. K. Noume

Meer info over Erik Verlinde op zijn website. En hier een illustratief filmpje op Youtube. (Persoonlijke noot: Zie ik dat nou goed? Hij heeft de looks van Richard Gere. Ook dat nog!)

De uitzending van Robbert Dijkgraaf over de oerknal is hier terug te zien.